Minyatür sanatı, uzun zamandır hem Türk resim geleneği hem de geleneksel sanatlar bağlamında hem teorik hem de pratik olarak ilgimi çekiyor. Dünyadaki çeşitli minyatür geleneklerini yakından takip etmeye çalışıyorum ve bu bağlamda Hint minyatürü, diğer tüm gelenekler arasında benzersiz bir yere sahip. Musawwir sergisi, farklı arka planlara sahip sanatçıların minyatüre yaklaşımlarıyla dikkatimi çekti. Serginin küratörü Khusboo Jain ile Hint minyatürü ve bu sanatın sunduğu sanatsal imkanlar üzerine kapsamlı bir sohbet gerçekleştirdik.

Sizi tanıyarak başlayalım.

Jaipur, Rajasthan’da yaşıyorum ve bağımsız bir küratör ve yazar olarak çalışıyorum. Tarih ve sanata olan köklü tutkum, sergilerimi şekillendiriyor ve siyaset, sosyo-ekonomik manzaralar ile Hint geleneklerinin çağdaş söyleme dahil edilmesi gibi temaları keşfetmemi sağlıyor. Başlıca ilgi ve araştırma alanlarım arasında minyatür sanatı, Tibet sanatı ve “İpek Yolu” kuşağı boyunca yaşanan kültürel-jeopolitik olaylar yer alıyor.

Jaipur’da büyüdüğüm için minyatür resimleri her zaman hayatımın bir parçası olarak gördüm. Jain bir aileden geldiğim için, tapınaklardaki kutsal yazılar ve bu zarif eserlerin yer aldığı resimlerle çevriliydim. İlk gençlik yıllarımda resim tarzımı minyatür formunu benimseyecek şekilde değiştirdim. Bir yarışma sırasında jüri çalışmalarımı takdir etti ancak geleneksel minyatür sanatının popüler olmadığını ve modası geçmiş bir form olarak müzelerde kaldığını belirterek daha modern bir tarz izlemeyi düşünmemi tavsiye etti. Bu çocukluk deneyimi ve yetiştirilme tarzım, küratörlük yolculuğumu derinden etkiledi.

Sanat galerilerine yaptığım her ziyaret, minyatür eserlerin yokluğunu vurguluyor ve beni bu sanatı ön plana çıkarmak için motive ediyordu. B.N. Goswamy’nin yazıları ve röportajlarının yanı sıra Jaipur Edebiyat Festivali’ndeki panel tartışmaları, küratöryel çabalarımda büyük ilham kaynağı oldu. Tarih alanındaki eğitim geçmişim, minyatürler üzerine kapsamlı araştırmalarım ve önceki görevimde Orta Doğu’dan insanlarla  çalışma deneyimim, beni minyatür dünyasına daha derinden bağladı.

Bize Hint minyatür sanatından bahsedebilir misiniz? Diğer kültürlerin minyatür sanatından farkı nedir?

Hint minyatür sanatı ancak en özet haliyle anlatılabilir. On birinci yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla kadar minyatürler farklı rotalarda, hızlarda ve enerjilerde koşmaya devam etti. Bu süre zarfında çeşitli gelişim akımları birbirine paralel ilerledi. En azından günümüze ulaşabilenler arasında en eski ‘minyatürler’ on birinci yüzyıla kadar uzanır ve Hint alt kıtasındaki Jaina ve Budist geleneklerinin bir parçası olarak palmiye yaprağı üzerinde bulunur.

İslam’ın yükselişini ve on üçüncü yüzyıldan itibaren kuzey Hindistan’da iktidarın kurulmasını takiben, Delhi ve çevresinde Sultanlık resmi ortaya çıkmıştır. On üçüncü yüzyıldaki Moğol istilaları kültürel alışverişte önemli bir rol oynamış, İranlı sanatçılar Doğu Asya’daki teknikleri özümseyerek hem İran hem de Hint sanatını zenginleştirmiştir. İran’daki Timurlu hükümdarlığı da sanata önemli bir himaye sağlayarak, bölgeler arasında sanatsal fikirlerin ve malzemelerin akışına olanak tanıyan İpek Yolu’nun kolaylaştırdığı devam eden alışverişlerin yanı sıra minyatür resminin geliştirilmesini teşvik etmiştir.

On altıncı yüzyıla gelindiğinde, başta Babür geleneği olmak üzere çeşitli resim okullarının bizzat imparatorlar tarafından doğrudan desteklenmesiyle sanatsal himaye gelişmiştir. Bu dönem aynı zamanda Rajasthan’daki Rajput ekolünde, Pahari bölgelerinde ve güney Hindistan’daki Deccan’da üslupların filizlenmesine tanıklık etmiştir. Safevilerin Babür yönetiminde Kuzey Hindistan’a doğru genişlemesi Babür resim ekolünü önemli ölçüde etkilemiş ve hem Fars hem de yerli unsurları yansıtan üslupların kusursuz bir şekilde bütünleşmesine yol açmıştır.

Daha sonra, İngilizlerin gelişi, Hintli sanatçıların İngiliz patronlar ve Doğu Hindistan Şirketi memurları için eserler üretmesini içeren “Şirket resim okulu” olarak adlandırılan şeyin ortaya çıkmasına yol açtı. Bununla birlikte, İngiliz Raj’ının gelişiyle birlikte, Batı estetiği geleneksel uygulamaları etkili bir şekilde gölgede bıraktı ve bunlar giderek oryantalist bir mercekten görülmeye başlandı. Bu değişim, detaylı ve yoğun emek gerektiren minyatürlerin marjinalleşmesine yol açmış ve bu minyatürler, Batı’nın artan tarihi eser iştahını tatmin etmek üzere tasarlanmış ‘turistik kitsch’ ve ‘egzotik imgeler’ statüsüne indirgenerek, zengin kültürel ifadeleri özgün anlamlarından yoksun birer metaya dönüştürmüştür.

Bu zorluklara rağmen, minyatür resminin ruhu son derece dirençli olduğunu kanıtlamıştır. Son yıllarda, minyatür resmine olan ilginin yeniden canlandığını görebiliyoruz. Bununla birlikte, musavvari pratiğinin ikonografik olarak her zaman açık olduğunu, yeni diyaloglara ve fikir alışverişine açık olduğunu belirtmek önemlidir. Buna Timurlu, Herat ve Babür sarayındaki Avrupa baskılarının yanı sıra Çin ve Orta Asya manzara ve figürlerinden gelen etkiler de dahildir. Bu alışveriş musavverinin görsel dilinin gelişmesinde kilit bir rol oynamıştır. Aslında bu açıklık, coğrafi sınırları aşan ve çeşitli kültürlerle kesişen, çoğulcu etkileşimleriyle güncelliğini koruyan minyatür sanatının mevcut üslupsal evrimiyle yakından ilişkilidir.

Üslup ve teknikler açısından– Hint minyatürleri, özellikle de Babür dönemine ait olanlar, İran sanatından etkilenen cesur renkler ve ince, narin çizgilerin bir karışımını kullanır. Buna karşılık, İran minyatürleri perspektif kullanmadan dengeli kompozisyonları ve karmaşık detayları vurgular ve genellikle konuları daha sınırlı bir anlatı kapsamından tasvir eder.

Konu bakımından Hint minyatürleri tipik olarak Ramayana ve Mahabharata gibi Hint destanlarından dini simgeler ve anlatıların yanı sıra hanedanlık tarihlerini de içerir. Bu durum, genellikle kraliyet avlarına, savaş sahnelerine odaklanan ve tipik olarak Pers mitolojisi ve şiirini vurgulayan Pers minyatürlerinden farklıdır.

Hint minyatür sanatı, özellikle Babür İmparatorluğu döneminde Hint, İran ve daha sonra Avrupa üsluplarını harmanlayan zengin bir kültürler arası ortamda gelişmiştir. Buna karşılık, İran minyatürleri büyük ölçüde saray geleneklerinden kaynaklanmış ve Çin ve daha sonraki Avrupa etkilerinden unsurları özümserken bile kimliklerini korumuşlardır.

Babür minyatürleri, farklı sanatçıların tek bir eser üretmek için çeşitli görevlerde uzmanlaştığı sistematik bir atölye işbirliğini yansıtır. Bu işbirlikçi yön, kolektif çabaları da içeren ancak bireysel sanatçı tanınırlığı açısından genellikle daha merkezi olan İran yaklaşımına benzer ancak ondan farklıdır.

Hint minyatürleri, estetik prensiplerinde genellikle canlı sahnelerin, duygusal ifadelerin ve doğal bitki örtüsünün tasvirine daha fazla vurgu yaparak Hint kültüründe yaygın olan doğayla bağlantıyı sergiler. İran sanat eserleri de ayrıntılı olmakla birlikte, resmiyet açısından daha katı olma eğilimindedir ve Hint geleneklerinde bulunan aynı duygusal ifade derinliğinden yoksundur.

Minyatür sanatında perspektif ve gölge eksikliği – bunu diğer sanat formlarına kıyasla bir sınırlama olarak mı görüyorsunuz, yoksa yaratıcılığınızı sergilemek için bir avantaj mı sağlıyor?

Perspektif ve gölgenin yokluğunu tartışırken, bu hususu diğer sanat formlarına kıyasla bir sınırlamadan ziyade bir avantaj olarak görüyorum. Perspektifin olmaması sanatçıların detaylara ve renklere odaklanmasına, karmaşık desenleri ve canlı paletleri keşfetmesine olanak tanıyor. Bu yaklaşım, izleyicileri zenginlik ve hassasiyetle büyüleyen görsel olarak çarpıcı eserlerin yaratılmasına yol açıyor. Gerçekçi temsillere bağlı olmamak, sanatçıların kişisel veya kültürel anlatıları yansıtan renkleri daha etkileyici bir şekilde kullanmalarına olanak tanıyarak hikaye anlatımının derinliğini artırır.

Bu geleneksel kısıtlamaların yokluğu, sanatçılara biçim ve yapıda yenilik yapma özgürlüğü vererek konuların eğlenceli ve yaratıcı bir şekilde yorumlanmasını teşvik eder. Bu esneklik, özgün sanatsal sesleri teşvik ederek bireysel tarzları ve kültürel kimliği özgün bir şekilde temsil eden eserlerin yaratılmasını sağlar. Minyatür sanatı, sanatçıların kültürel miras, maneviyat ve folklorla iletişim kurarken, kendi bağlamlarına uygun görsel bir dil kullanmalarına olanak tanır. Duygusal ifadeye ve ruhani temalara öncelik veren Hint minyatürleri, fiziksel mekan yanılsamalarına uymak yerine kültürel değerleri korur.

Perspektif ve gölgeden yoksun olmanın avantajları, sanatçılara ifadelerini derinleştirmek, izleyicilerin ilgisini çekmek ve yaratıcı anlatıları keşfetmek için fırsatlar sunar. Bu kısıtlamalar yaratıcılığı sınırlamak yerine zengin bir sanatsal keşif için zemin hazırlar ve kültür, sembolizm ve kişisel ifadeyle çok yönlü bir ilişki kurulmasını sağlar.

Günümüz dünyasında minyatür sanatına egzotik ya da oryantalist bir yaklaşım mı var, yoksa modern resimle birleşen yeni bir ifade biçimine mi dönüşüyor? 

Bu çok güzel ve önemli bir soru. Minyatür sanatına egzotik ya da oryantalist yaklaşımların varlığıyla ilgili olarak, çağdaş minyatürlerin yeniden dirilişi kutlanmaya değer olsa da, geleneksel uygulamaların genellikle modern benzerlerinin gölgesinde kaldığını belirtmek çok önemlidir. Oryantalizmi yeniden ambalajlama, geleneksel sanatı ciddi kültürel ifadeler olarak değil, Batı’nın egzotizm iştahını tatmin etmek için tasarlanmış metalar olarak çerçeveleme eğilimi vardır. Bu dinamik, minyatür sanatının inceliklerini azaltma ve tarihsel bağlamını zayıflatma riski taşırken, geleneksel uygulamaları kültürel önemlerinden daha da uzaklaştırıyor.

Çağdaş minyatür pratiği genellikle daha geniş bir eğilim içinde konumlandırılmış, özellikle kimlik politikalarını ve kültürel hicvi ele alarak, bazen de kültürel değerlerini eleştirerek tanınırlık kazanmıştır. Bu baskın çerçeve içinde, geleneksel musavviri küresel ölçekte nadiren dikkate alınmaktadır.

Dünyanın çeşitli yerlerinden minyatür sanatçılarını bir araya getiren Musawwiri sergisinin küratörlüğünü üstlendiniz. Bize bu sergiden ve arkasındaki konseptten bahsedebilir misiniz?

Musawwiri sergisinin küratörlüğünü üstlenirken minyatür sanatının kültürel önemini ve sanatsal evrimini vurgulamayı amaçladım. Genellikle ‘minyatür’ olarak anılsa da, bu eserlerin boyutları önemli ölçüde farklılık gösteriyor; bazıları kartpostallardan daha küçükken, bazıları neredeyse bir metre yüksekliğe ulaşıyor. Bu geniş çeşitliliğe rağmen, ‘minyatür’ terimi yaygınlığını koruyor ve bu da bu sanat formuna uygun uygulaması hakkında sorular ortaya çıkarıyor.

Tarihi metinleri, özellikle de Farsça kaynakları incelediğimde, bu resimlere ‘musavviri’ olarak atıfta bulunulduğunu keşfettim. Fars geleneğinde musavvari, Orta ve Güney Asya’da minyatür sanatıyla ilişkilendirilen geleneksel bir resim tarzını tanımlar. ‘Musavvirler’ olarak anılan ressamlar, sanatın özünü somutlaştırıyor. Bu da beni, özellikle ‘minyatür’ terimiyle ilişkilendirilen sömürgeci imalar göz önünde bulundurulduğunda, ‘musawwari’ terimini neden çağdaş söylemde geri almadığımızı sorgulamaya itti.

Sanat formunu musavvari bağlamında yeniden tanımlayarak, onun katmanlı tarihini ve kültürel önemini kabul etmiş oluruz. Bu uygulama, Çin ve Orta Asya manzaralarından ve Babür sarayındaki Avrupa baskılarından gelen etkiler de dâhil olmak üzere, yeni diyaloglara ve fikir alışverişine her zaman açık olmuştur.

Sergide, her biri kişisel deneyimleri ve kültürel geçmişleriyle şekillenen benzersiz perspektifler sunan yirmi bir yetenekli sanatçı yer alıyor. Bu yeni nesil, geleneksel teknikleri hem mirası hem de kişisel anlatıları yansıtan çağdaş temalarla harmanlayarak minyatür sanatını aktif bir şekilde araştırıyor ve yeniden tanımlıyor. Küreselleşme ve sosyo-kültürel değişimlerin karmaşıklığı içinde biçim, ikonografi ve malzeme denemeleri yaparak yeni bir çığır açıyorlar.

Günümüzde minyatür, temel unsurlarını korurken yeni ölçek ve yöntemleri benimseyerek klasik formatlarının ötesine geçiyor. Çağdaş sanatçılar genellikle jeopolitik, ulus, post-kolonyal duyarlılıklar ve kişisel kimliklerle ilgili karmaşık temaları ele alırken, geleneksel formlar destanlardan, dini metinlerden ve şiirlerden hikayeleri tasvir etmeye devam ediyor.

Musawwari sergi konsepti, musavvirin geçmişin bir kalıntısından çok daha fazlası olduğunun altını çiziyor; yaşayan, gelişen bir gelenek olmaya devam ediyor. Bu sergi, minyatür sanatının yeniden canlanışını kutlamanın ötesine geçerek, çağdaş dinamikleri ve küresel gelişimiyle aktif bir şekilde ilgileniyor. Buradan çıkarılacak sonuç, sanat formunun kökleriyle bağlarını korurken modern kaygıları ele alma gücünün tanınmasıdır. Geleneksel minyatürlerin bu çağdaş anlatının ayrılmaz bir parçası olduğunu ve ne yazık ki müzelerin sınırları içinde sıklıkla unutulduğunu takdir etmek çok önemlidir.

Geleneksel formlar, modern yorumları kadar günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Bu sergi, bu tür kategorizasyonları yıkmak için, çağdaş eserleri kasıtlı olarak tanınmış ustaların eserlerinin yanına yerleştiriyor.

Ayrıca minyatür sanatı etrafındaki sınırların bulanıklaşmasına dair bir not bırakarak, izleyiciyi geleneksel minyatür nedir, minyatür sanatından ilham alan nedir ve minyatür sanatı denemesi nedir gibi sorularla baş başa bırakıyor.